Azərbaycan cinayət aləminin bütün İttifaq ərazisində qəbul olunmuş ilk qanuni oğrularından biri Rəşid oğlu Məhərrəm idi. Real faktlara söykənən bu məlumatı zakonniklər haqqında ensiklopedik biliyə malik TT Nəriman nəql edib.
“Hadisə əsrin əvvəllərində, Sovet hökumətinin təzəcə başlamış tutatut, kəsakəs dövrlərində baş verib. Bütün Bakı bir-birinə dəymişdi. Məsələylə birbaşa MK katibi Əliheydər Qarayevin özü məşğul olurdu. Şəhəri ayaqüstə qaldıran bu xəbər ağızdan-ağıza keçərək, eşidənləri dəhşətə gətirmişdi. “Nizami” kinoteatrının həndəvərində yerləşən Mərkəzi Bank yarılmış, külli miqdarda pul aparılmışdı. İlkin axtarışlar heç bir nəticə verməmişdi. Milislərin hələ də cinayətkarların izinə düşməməsindən bərk qəzəblənən Əliheydər Qarayev Bakı Şəhər Milis İdarəsinin rəisi Məmməd Əmin Şəkinsikini yanına çağırıb, hadisənin açılmasıyla əlaqədar istintaqda nə yenilik olduğunu soruşur.
Qorotdelin rəisi də hələlik heç bir irəliləyişin olmadığını məruzə edir. MK katibi bu hərəkətsizliyə, bacarıqsızlığa görə Şəkinsikiyə xeyli irad tutur, məzəmmət edir və cinayətkarı tapmaq üçün cəmi üçcə gün vaxt verir:
- Pullar ya tapılıb geri qaytarılmalı, ya da vəzifənlə vidalaşmalısan, - Qarayev şərtini bildirib Şəkinskiyə oğruları yaxalamaq üçün verilmiş vaxtın artıq elə həmin andan başlandığını söyləyir.
Haşiyə:
Şəkinski barədə tanıyanlar bircə kəlməylə; - Kişi adamdır Şəkinski, həm vuran, həm də qaldıran əli var, - deyirdilər.
Bakı Şəhər Milis İdarəsinin rəisi vəzifəsində çalışmasına baxmayaraq, Şəkinskinin istər vəzifə sahibləri, istərsə qara camaat, istərsə də cinayət aləminin avtoritetləri arasında böyük hörməti vardı.
Qorxunun nə olduğunu bilməyən bu “faraon” lazım gələndə ən çətin əməliyyatlara özü sıravi “krasnopoqonik”lərlə bir yerdə yollanırdı. Bakıda pəncərələrdən dəmir çərçivələrin sökülməsi də onun ideyası olmuşdu və elə bu xarakterinə, sadəliyinə, qorxmazlığına görə də böyük hörmət qazanmışdı. Gənc yaşlarından həyatın isti-soyuğunu görmüş, çox keşməkeşlərdən adlamış Şəkinski şəhər milis idarəsinə rəis təyin edilmə xəbəri əhali arasında böyük rəğbətlə qarşılanmışdı.
Bu nüfuza qısqanclıqla yanaşan hökumət adamları Şəkinskini mərkəzdən uzaqlaşdırmaq məqsədilə onu uzaq rayonlardan birinə göndərirlər. Belə bir yer bataqlıqlar, mığmığalar məskəni Yevlax rayonu seçilir. Bu rayonun qocaman sakinləri çox güman ki, Şəkinsikinin gördüyü işləri hələ də unutmayıblar. Yevlax rayon İcraiyyə Komitəsinin sədri təyin olunduğu gündən az bir zaman kəsiyində o, bu ərazidə qayda-qanun yaradır. Şəhər ərazisində yaranmış gölməçələrin doldurulması, orada yaşıllıqların salınması da Şəkinsikinin əməlləri idi.
Lakin bütün bu işgüzarlığına, təmiz işləməsinə, düzgünlüyünə, sadəliyinə baxmayaraq, nəhayət ki, onu da nahaqdan ilişdirirlər. Yemelyanovun atdığı şərə görə, günahsız yerə "troyka"nın qərarı ilə ona 25 il srok verilir və uzaq Sibirə sürgün edilir. Görünür bir də vətənə dönmək onun qismətində varmış.
Belə ki, 1953-cü ildə Stalinin ölümündən sonra günahsız represiya qurbanlarına bəraət verilməyə başlayır. Şəkinsikinin də günahsızlığı sübuta yetirilir və o, yenidən Bakıya qayıdır... Bakıya qayıtdığı gündən bir xeyli vaxt keçdikdən sonra Şəkinski yenidən işlə təmin olunur, Baş Arxiv İdarəsinin rəisi kimi fəaliyyətə başlayır. O dövr bu idarə köhnə sirkin yanında yerləşirdi. İndi yəqin xatirələrdə deyil, ancaq hardasa 70-ci illərin sonunadək o, bu vəzifədə çalışdı. Günlərin bir günü işdən çıxarkən idarədən bir az aralıda maşın vurmuşdu onu. Həmin qəzadan sonra Şəkinsiki dünyasını dəyişdi.
Qayıdaq Əliheydər Qarayev məsələsinə...
Şəkinsiki katibin yanından çıxıb kabinetinə qayıdır. Oturub xeyli götür-qoy etdikdən sonra belə qərara gəlir ki, əgər bu hadisə bakılılar tərəfindən törədilibsə, onda mütləq Rəşid oğlu Məhərrəm bundan xəbərdar olmalıdır. Ona görə də Rəşid oğlunu yanına çağırtdırır. Sözsüz ki, milis rəisi Rəşid oğlu ilə qanuni oğru kimi yox, əsl kişi söhbəti eləyir. Şəkinsiki vəziyyəti ona açıqlayır və Mərkəzi Komitə katibinin onun qarşısında qoyduğu tələbi də ona çatdırır:
- Rəşid oğlu, bu işdən sənin xəbərsiz olmadığına əminəm, - deyir. - Kişi kimi söz danışaq. Əgər Qarayev mənə üç gün möhlət veribsə, mən sənə iki gün vaxt verirəm. Oğrular tapılmalı, pullar geri qaytarılmalıdır. Əks təqdirdə mən işdən gedirəm. Oğruları tapa bilsək, nə qədər ki, mən bu şəhərdəyəm, bu vəzifədəyəm, sənə ölüm yoxdur.
Rəşid oğlu Məhərrəmin Şəkinsikiyə, kişiliyinə, mərdliyinə görə hörməti vardı. Ona görə də bu işi öz boynuna götürür və deyilən vaxtda oğruların tapılmasına cəhd edəcəyinə söz verir. Bildirir ki, bu gün pulun Bakıda olub-olmamasını müəyyənləşdirib sənə çatdıracam.
Məhərrəm rəisdən ayrılıb işə başlayır. Elə həmin gecə lazım olan adamlarala görüşüb bankın bakılılar tərəfindən aparılmadığını dəqiqləşdirir. Deyilən vaxt rəislə görüşüb vəziyyəti ona da bildirir. İndi iki yerə gümanı gəlirdi - bu ya Rostov medvejatniklərinin, ya da gürcü domuşniklərinin işi idi. Ona görə də təcili Tiblisiyə gedib ordakı lotularla görüşməli, əgər orada da bir şey çıxmasa, birbaşa Rostova üz tutmağın lazım olduğunu bildirir.
Şəkinsiki Məhərrəmin fikiriylə razılaşır və yola çıxmaq üçün lazım olan xərcliyi də vermək istəyir. Rəşid oğlu Məhərrəmin pula ehtiyacı olmadığını bildirir və yola düşüb Tibilisiyə gəlir, bircə günə burdakı bütün lotularla əlaqəyə girib, izin buralara da gəlmədiyini öyrənir. Vaxt itirmədən Rostova üz tutur.
Onu bütün İttifaq oğruları yaxşı tanıyırdılar. Rəşid oğlu Məhərrəmin bu şəhərə gəldiyini eşidən avtoritetlərin hamısı onun görüşünə gəlir. Pulun mütləq burada olduğunu bildirən Məhərrəm nəyin bahasına olursa-olsun çistoqanın tapılmasının vacibliyini söyləyir. Bank həqiqətən də rostovlular tərəfindən aparılmış olur. Lotular elə həmin gün pulların hamısını qaytarıb Rəşid oğlu Məhərrəmə verir və onu geriyə, Bakıya yola salırlar. Deyilən vaxtda Rəşid oğlu Məhərrəm pulları Şəkinsikiyə çatdırır...
Məmməd əmin Şəkinsiki sözünün üstündə duraraq Bakı şəhər Milis İdarəsinin rəisi vəzifəsində çalışdığı dövrdə Rəşid oğlu Məhərrəmə gözün üstə qaşın var deyən olmur.
Otuzuncu illərin əvvəllərində baş vermiş həmin bu hadisədən az sonra Rəşid oğlu Məhərrəm son srokunu alaraq Rusiyaya etap edilir. Və həmin dövr üçün ən ağır lagerlərin yerləşdiyi Kolımaya göndərilir.
Çox parlaq şəxsiyyət olan Rəşid oğlu Məhərrəmin həbsi o vaxta kimi kölgədə qalan müxtəlif qruplaşmaların canlanmasına səbəb olur. Ayrı-ayrı özündən deyənlər birləşərək mütəşəkkil dəstələr yaradırlar. Əsrin əvvəllərində Bakı qoçularının qəddarlığını öz canlarında sınamış əslən iranlı olan və el içində “həmşərilər” adlandırılan soydaşlarımızın içərisindən çıxan kriminal elementlər də məhz bu hadisədən sonra öz mövqelərini günbəgün möhkəmləndirməyə başlayırlar və qısa bir zaman kəsiyində yerli kriminal avtoritetlərlə aşkar rəqabətə girişirlər.
“Xoralı” ləqəbli Hüseynin başçılıq elədiyi bu kriminal qruplaşma qısa bir zamanda Bakının müxtəlif nahiyələrini öz nəzarətinə götürür. Rəşid oğlu Məhərrəmin səhnədən getməsi ilə güclənmiş dağlı kriminaliteti də qüvvə toplamaqda idi. Bakının yuxarı məhəllələrini öz təsiri altına salmış bu dəstəyə isə Ağaqulu adlı bir şəxs başçılıq edirdi.
İndi Nəriman Nərimanovun heykəli ilə üzbəüz enişdə yaşayan Ağaqulu cəmi bir neçə ayda dəstəsini silahlandıraraq hamıya meydan oxuyurdu. Şəhərin Ermənikənd deyilən çox böyük ərazisi isə büsbütün erməni oğrularının təsiri altına düşdü. Beləliklə cəmi iki il qabaq son dərəcə monolit görünən Bakı kriminaliteti tam parçalanmaya məruz qaldı.”